ارزیابی برنامه درسی مدارس استعدادهای درخشان در دوره راهنمایی و فرآیند فعلی شناسایی دانش آموزان تیزهوش به منظور ارائه یک الگوی مطلوب

در نظام آموزشی کشور ایران مدارس خاصی برای ارائه برنامه درسی ویژه برای دانش آموزان تیزهوش وجود دارد. اگرچه بسیاری از برنامه های این مدارس دارای راهبردهای آموزشی مناسب می باشند، لیکن به نظر می رسد این برنامه ها مستلزم بازنگری بوده تا با نیازها و تفاوت های فردی دانش آموزان تیزهوش هماهنگ گردد. هدف این پژوهش ارزیابی فرآیند شناسایی دانش آموزان و برنامه های درسی فعلی مدارس استعدادهای درخشان در دوره راهنمایی از حیث اهداف، محتوا، راهبردهای آموزشی، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و صلاحیت های معلمان و در نهایت ارائه یک الگوی مطلوب می باشد. روش پژوهش حاضر ترکیبی از نوع سه سوسازی بوده است. به منظور دستیابی به اهداف تحقیق، نظرات منتخبی از صاحب نظران آموزش تیزهوشان، مدیران، معاونان، مشاوران و معلمان مدارس راهنمایی استعدادهای درخشان استان اصفهان با استفاده از ابزار مصاحبه و سه پرسشنامه محقق ساخته شامل پرسشنامه ارزیابی محتوای کتاب های تکمیلی، پرسشنامه اولویت بندی صلاحیت های مورد نیاز معلمان برای تدریس در مدارس تیزهوشان و پرسشنامه ارزیابی عناصر برنامه درسی تیزهوشان جمع آوری گردید. ضرایب پایایی پرسشنامه ها بر اساس آلفای کرونباخ به ترتیب 88/0، 96/0 و 95/0 بود. برای تحلیل داده های کیفی از روش تحلیل مقوله ای و برای تحلیل داده های کمی از آمار توصیفی و آزمون t مستقل و تحلیل واریانس یک راهه استفاده شد. پژوهشگر با استفاده از یافته های حاصل از مصاحبه ها و پرسشنامه ها و ادبیات موجود در حوزه آموزش تیزهوشان به ارائه اصولی برای انتخاب روش های شناسایی، اهداف برنامه درسی، محتوای تکمیلی، روش های یاددهی یادگیری، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و صلاحیت های معلمان در قالب یک الگوی مطلوب پرداخته است. برخی از نتایج پژوهش در حوزه اصول روش های شناسایی عبارتند از: لزوم توافق بر یک تعریف جامع از تیزهوشی، تناسب روش های شناسایی با تعریف تیزهوشی و استفاده از معیارهای چندگانه شناسایی. همچنین برخی از اصول هدف گذاری عبارتند از: تدوین اهداف آموزش تیزهوشان در قالب یک سند مکتوب که پرورش استقلال، ژرف نگری، خلاقیت ، پژوهشگری و روحیه کارآفرینی را در فراگیران تضمین نماید. توجه به سیر ارائه محتوا از دانش بیانی به سوی دانش انطباقی، فرآیندی و مشروط به منظور عمق دهی به محتوا، سازمان دهی تلفیقی و بین رشته ای، مسئله محوری درتدوین محتوا و ارائه کاربردهای محتوا در زندگی و تدارک فعالیت های یادگیری سطح بندی شده بر اساس پیچیدگی آنها متناسب با توانایی های مختلف دانش آموزان برخی از اصول انتخاب و تدوین محتوا می باشند. برخی از اصول انتخاب روش های یاددهی- یادگیری عبارتند از: توجه به ایجاد انگیزه برای مطالعه مستقل و کشف مفاهیم به صورت عمیق، استفاده از آموزش زمینه ای یا تماتیک، فراهم نمودن زمان کافی برای مطالعه آزاد و پژوهش روی موضوعات مورد علاقه، تاکید بر تفکر درسطوح بالا و استدلال، تدریس گروهی معلمان و استفاده از روش های مشارکتی و گروه بندی های انعطاف پذیر دانش آموزان. برخی از اصول ارزشیابی پیشرفت تحصیلی عبارتند از: تناسب شیوه های ارزشیابی با رویکردها و اهداف آموزش تیزهوشان، استفاده از ارزشیابی های چندگانه متناسب با آمادگی، توان و سبک های یادگیری دانش آموزان، انجام ارزشیابی در موقعیت های طبیعی، انعطاف پذیری در زمان برگزاری آزمون های تکوینی و پایانی، استفاده از انواع سوالات مفهومی و واگرا در ارزشیابی به منظور افزایش خلاقیت و استفاده از ارزشیابی های گروهی به منظور ایجاد رقابت سالم. لزوم تدوین معیارهای جذب و گزینش معلمان بر اساس ویژگی های شناختی، شخصیتی و حرفه ای و توجه به نیازسنجی در آموزشهای ضمن خدمت معلمان، ارتقای مهارت های حرفه ای معلمان مبتنی بر یافته های پژوهشی جدید در آموزش تیزهوشان و توجه به سازوکارهای تشویقی و انگیزشی معلمان مدارس استعدادهای درخشان از اصول الگوی مطلوب در حوزه صلاحیت های معلمان می باشند. همچنین در این پژوهش توصیه هایی برای دست اندرکاران برنامه درسی تیزهوشان و پیشنهاداتی برای هدایت تحقیقات آینده ارائه گردیده تا درکی بهتر از برنامه های درسی دوره راهنمایی با توجه به نیازهای همه مخاطبان برنامه درسی فراهم گردد.